Etapy rozwoju mowy dziecka

 

Rozwój mowy możemy podzielić na cztery okresy.

 

I okres - melodii trwa od urodzenia do 1 roku życia. Pierwszy krzyk dziecka jest oznaką jego życiowej aktywności, ale również potwierdzeniem funkcjonowania narządów mowy. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku.Matka dość szybko uczy się odczytywać potrzeby dziecka po rodzaju krzyku. Może on sygnalizować dyskomfort spowodowany mokrą pieluszką, głód, zmęczenie, przegrzanie, ból a także pragnienie kontaktu z matką. W miarę nabywania doświadczeń dziecko zaczyna kojarzyć krzyk z przywołaniem bliskiej osoby, a w ten sposób opanowuje pierwszą formę komunikowania się ze światem dorosłych.

W 2 - 3 miesiącu życia dziecko głuży, czyli wydaje specyficzne dźwięki o przypadkowym miejscu artykulacji, które nie mieszczą się w systemie fonologicznym języka. Brzmią jak gli, tli, kli, gla, bli, ebw itp. Głużenie u dzieci jest oznaką dobrego samopoczucia, początkowo ma charakter samorzutny a następnie pojawia się już jako reakcja na widok bliskiej osoby.

Około 6 miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć, czyli powtarzać dźwięki zasłyszane z otoczenia. Jest to duży krok na drodze rozwoju mowy. Wielką radość sprawia dziecku parskanie, prychanie, powtarzanie szeregu sylab: ma - ma..., ba - ba..., ta - ta..., la - la... Sylaby te nie mają jeszcze dla dziecka konkretnego znaczenia. Gaworzenie dostarcza dziecku nowych wrażeń słuchowych, dzięki którym przekonuje się, że odpowiednie ułożenie narządów mowy powoduje wydawanie odpowiednich dźwięków.

Trzecia faza okresu melodii pojawiająca się około 10 miesiąca życia to echolalia. W okresie tym dziecko przejawia tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i błędów. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala. Umiejętność tą zdobywa dziecko około 1 roku życia. W słowniku dziecka możemy już zaobserwować samogłoski a, o, u, e, y, i oraz spółgłoski m., p, b, t, d.

II okres - wyrazu przypada na drugi rok życia dziecka. Burzliwy rozwój ruchowy dziecka w tym czasie pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata, nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć (mówimy wtedy o słowniku biernym). W okresie tym obok istniejących już samogłosek w mowie dziecka doskonali się artykulacja spółgłosek: m., p, b, m., t, d, n, k, ś, ć czasem ź, dź. Pozostałe głoski zastępowane są łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, daj - da, jeszcze - esce, zobacz - ać, kwiaty - katy, pomidor - midol).

III okres - zdania, przypada między drugim a trzecim rokiem życia. Jest to czas budowania zdań. Początkowo są to zdania proste, złożone z dwóch lub trzech wyrazów i stopniowo przechodzą w wypowiedzi dłuższe, cztero-pięcio wyrazowe. Charakterystycznym zjawiskiem w tym czasie jest,, poprawianie" mowy dorosłych, którzy chcąc przypodobać się dziecku mówią do niego spieszczoną mową. Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej i nieprawidłowej wymowy słów znanych dziecku, co jest wyraźnym symptomem rozwoju słuchu fonematycznego.Dziecko jeszcze nie potrafi poprawnie wymawiać wszystkich głosek, ale słyszy błędy w wypowiedzi i poprawia ją: ne eka, a eka - nie mówi się zeka, tylko rzeka. W tym okresie wypowiada już prawidłowo spółgłoski: p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l oraz samogłoski ustne a, o, u, e, y, i, a czasem nosowe: ą, ę. Pod koniec tego okresu pojawia się s, z, c, dz, które wcześniej były zastępowane przez ś, ź, ć, dź. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych. Zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach, bywają zastępowane głoskami łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Mowa dziecka staje się zrozumiała już nie tylko dla najbliższego otoczenia.

IV okres - swoistej mowy dziecięcej. Przypada na okres przedszkolny, a więc między trzecim a siódmym rokiem życia. W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych, następuje dalszy rozwój artykulacyjny. 3-latek powinien już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe, chociaż w wymowie może jeszcze zamieniać a-o, e-a, i-y. Powinien również wypowiadać spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j. W tym wieku pojawiają się głoski s, z, c, dz. Chociaż dużo głosek umie już dziecko wypowiedzieć poprawnie w izolacji, w mowie potocznej zastępuje je łatwiejszymi. Najczęściej s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż są zastępowane przez zmiękczone odpowiedniki: ś, ź, ć, dź; r wymawiane jest jako l bądź j, zamiast f występuje h.

Typowe zmiany językowe występujące u 3 latków (które mogą się utrzymywać jeszcze do 5 roku życia) to:

opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej (zupa pomidorowa = zupa midolowa, lokomotywa = komotywa, porasol = palas)

przestawianie głosek (elementarz = emelemtasz, ławka = wałka)

tworzenie nowych wyrazów na podstawie dwóch (zadzwonić + telefonować = zatelefonić)

tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (żelazko = prasowaczka, fontanna = tryskawica, nabiorę na widelec =zawidelcuję)

Według badań przeprowadzonych przez T. Bartkowską zaledwie 2,9% dzieci w tym okresie mówi poprawnie w stosunku do właściwej formy mowy dorosłych.

Dziecko 4-letnie powinno już wymawiać w mowie potocznej s, z, c, dz. Często między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska r, a jej opanowanie jest dla dziecka takim sukcesem, że nadużywa jej zamieniając l w r np. lalka = rarka, korale = korare. Jest to typowy objaw hiperpoprawności, z którego dziecko samoczynnie wyrasta. Głoski sz, ź, cz, dż są zastępowane przez s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź i jest to seplenienie fizjologiczne. Tylko 5% dzieci w tym wieku mówi całkiem poprawnie.

Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, chociaż w mowie potocznej mogą być jeszcze zamieniane na s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. Wg Bartkowskiej 37% dzieci 5-letnich nie wymawia jeszcze głosek najtrudniejszych: sz, ż, cz, dż oraz r. Jest to właściwy moment, aby wspomóc rozwój mowy poprzez ćwiczenia artykulacyjne.

Dziecko 6-letnie powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia. Jeśli rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.

Na podstawie książki G. Demelowej,, Elementy logopedii" opracowała Agnieszka Konopka

 

Materiał pomocniczy dla nauczycieli i rodziców, którzy chcą wspomagać rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WARGI

● Wymawianie po kilka razy głoski u, a potem i.

● „Cmokanie” i „gwizdanie” na przemiennie.

● „ Kolorowe słomki” -przenoszenie przy użyciu rurki skrawków papieru.

● „Bąbelkowa szklanka wody” - dmuchanie przez rurkę w szklance z wodą.

● „Pociąg samogłosek” – wymawianie (kilkakrotnie) samogłosek w połączonych w pary: a- i -a – i; a-u a -u; u -i-u-i; i- a- i-a; i-u -i-u; u- a u-a.

 

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE JĘZYK

„Sprzątający język”:

● Wysuwanie języka z jamy ustnej i kierowanie go w stronę różnych części twarzy

(do nosa, oka prawego i lewego, ucha prawego i lewego)

● Dotykanie czubkiem języka każdego zęba szczęki i żuchwy.

● Przesuwanie czubkiem języka po zewnętrznej powierzchni zębów.

● Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania.

● Wysuwanie język jak najdalej z ust i chowanie go jak najgłębiej do jamy ustnej.

● Unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego i mocne dmuchanie.

● „Słodka zabawa” - zlizywanie drobnych cukierków ze spodeczka.

 

ĆWICZENIA ODDECHOWE

•„Wyścig myszek” - dmuchanie przez słomkę na papierową myszkę, która idzie

po torze narysowanym na arkuszu papieru

•„Spacer po łące”- podchodzenie do kwiatów i wąchanie ich.

•„Odgłosy pociągu”- pociąg stoi gotowy do odjazdu, lokomotywa sapie -pf, pf, pf, pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej -cz, cz, cz,

 

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PODNIEBIENIE MIĘKKIE

•„ Chrapanie”- na wdechu i wydechu

•„Ziewanie”

•Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk...

•Wypowiadanie sylab: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.

ĆWICZENIA POLICZKÓW:

•„Rybka”- wciąganie policzków

•„Gruba żabka”- nadymanie policzków

•Naprzemiennie „Rybka” – „Gruba żabka”

•Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

 

ĆWICZENIA PRAWIDŁOWEGO POŁYKANIA

•Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego

•Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie śliny.

•Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie zamkniętych ustach.

•„Ssanie czekolady”- ssanie czekolady przyklejonej do wałka dziąsłowego

 

ĆWICZENIA SŁUCHOWE

•Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty np. odbijanie piłki, stukanie do drzwi, tykanie zegara. Powtarzanie rytmu.

•Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty.

•Nazywanie i naśladowanie głosów zwierząt.

•Różnicowanie wyrazów różniących się jedną głoską np.:

bułka - półka kury - góry

Tomek - domek nosze - noże

kasza - kasa biurko - piórko

 

 opracowała Agnieszka Konopka

 

Najczęściej występujące wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym

Najczęstszą wadą wymowy spotykaną na etapie wieku przedszkolnego jest dyslalia, czyli zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania określonych dźwięków. Natomiast B. Sawa uważa, że dyslalia to zaburzenie artykulacyjne polegające na opuszczaniu, podstawianiu, zniekształceniu głosek . Najprościej mówiąc, są to wszelkie nieprawidłowości związane z niepoprawnym wymawianiem jednej, kilku lub wszystkich głosek.

Istnieją dwa kryteria dzielące dyslalię. Pierwszy rodzaj dyslalii występuje ze względu na rodzaj głoski nieprawidłowo artykułowanej:

 

1. Sygmatyzm - jest to najczęściej spotykane zaburzenie u dzieci, czyli tak zwane seplenienie. Polega na polega na nieprawidłowej artykulacji głosek s,z,c,dz, lub sz,ż,cz,dż oraz ś,ź,ć,dź. Najczęściej spotykany jest sygmatyzm interdentalny, czyli seplenienie międzyzębowe (mysz- mys, myś; szafa- safa, śafa; żaba- zaba, źaba). W zależności od miejsca wadliwej artykulacji wyróżniamy najczęściej spotykany sygmatyzm międzyzębowy (język jest spłaszczony i wysuwa się między zęby, a powietrze rozprasza się po całej powierzchni), wargowo-zębowy (dolne siekacze stykają się z górną wargą lub górne siekacze z dolną wargą, język nie bierze udziału w artykulacji), boczny (przy artykulacji bocznej dziecko nie emituje powietrza w linii prostej, lecz z jednej strony lub z obu stron) i przyzębowy (szeroki język zbliża się do wewnętrznej strony siekaczy). Rzadziej spotykany jest sygmatyzm świszczący, krtaniowy, gardłowy, nosowy.

2.Rotacyzm – również, obok sygmatyzmu, często spotykana wada, która polega na zaburzonej, nieprawidłowej artykulacja głoski r (rower- lowel, jowel).

R języczkowe (tzw. francuskie) jest najczęstszą formą rotacyzmu- wymowa polega na wibracji języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego. Język pozostaje bierny. Głoska r może być też zastępowana inną l lub j. Niekiedy r wymawiane jest nieprawidłowo: wargowo, policzkowo lub tylnojęzykowo.

3.Mowa bezdźwięczna- polega na tym, że głoski dźwięczne zastępowane są odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi, np.: zamiast b dziecko wymawia p (np. zamiast bułka-półka), zamiast głoski d wymawiane jest t (domek-tomek), głoska w wymawiana jest jako głoska f (wafel-fafel).

Do wad wymowy, z którymi często borykają się dzieci i ich rodzice należą:

4.Kappacyzm - polega na wadliwej artykulacji głoski k (kura-tura)

5.Gammacyzm - polegający na wadliwej artykulacji głoski g (góra-dóra; gitara- ditara)

6.Lambdacyzm - to wadliwa artykulacja głoski l (lalka- jajka; las- as)

Drugi rodzaj dyslalii występuje ze względu na sposób wadliwej realizacji dźwięku i tu należą wady:

1.Mogilalia (elizja dźwięku)- polega na braku realizacji danej głoski dźwięcznej (koza-koa, góra- óra, woda-oda)

2.Paralalia (substytucja dźwięku) –jest zastępowanie jednej głoski dźwięcznej inną głoską bezdźwięczną (woda- fota, żaba-szaba, dom-tom)

3. Dyslalia właściwa - polega na deformacji głoski lub głosek, na przykład s jest realizowane przez s międzyzębowe.

Pamiętajmy, iż wszystkie rodzaje zniekształceń głosek oraz nieprawidłowości w budowaniu wypowiedzi słownych wymagają jak najwcześniejszej konsultacji logopedycznej. Dzieci do około 7 roku życia powinny w prawidłowy sposób realizować wszystkie trudne głoski, czyli sz, ż, cz, dż, r.