Dojrzałość szkolna – czyli co moje dziecko powinno umieć przed pójściem do szkoły

Zanim dziecko pójdzie do szkoły, rodzice powinni mieć pewność, że ich pociecha jest gotowa do podjęcia nauki w klasie pierwszej. Przedszkola mają obowiązek wydać informację o gotowości szkolnej dziecka. Niezależnie od zawartości tego dokumentu rodzicom potrzebna jest jednak wiedza na temat tego, co oznacza pojęcie: dojrzałość szkolna.

Dojrzałością szkolną nazywa się taki poziom rozwoju dziecka, który pozwala mu sprostać obowiązkom szkolnym. Krótko mówiąc, jest to stopień przygotowania fizycznego, społecznego i psychicznego, który gwarantuje szkolne sukcesy. Nie zawsze jednak te sfery rozwijają się w sposób harmonijny. Zdarza się, że dzieci o bardzo wysokim poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z nauką, obowiązkami, nową organizacją pracy itp. Dzieje się tak, ponieważ mimo posiadania szerokiego zasobu wiedzy i umiejętności, np. liczenia, czytania, a nawet pisania, nie osiągnęły jeszcze dojrzałości emocjonalnej.

Dlatego tak ważne jest, aby rodzice zwracali szczególną uwagę na usamodzielnienie dziecka,  budzenie wiary we własne możliwości i na motywację do pracy, a przede wszystkim na pozytywny stosunek dziecka do obowiązków. Kształtowanie charakteru jest bowiem równie ważne jak rozwijanie intelektu. Można oczywiście ukierunkować i wesprzeć rozwój swojego dziecka w taki sposób, by ułatwić mu osiągnięcie dojrzałości lub wyrównać braki, jakie ewentualnie zauważamy.

Kryteria gotowości szkolnej
Oto dziesięć kryteriów oceny gotowości szkolnej dziecka:

1. umiejętność koncentracji, skupiania uwagi,
2. prowadzenia rozmowy "na temat",
3. odpowiadanie na pytania,
4. reagowanie na nakazy i zakazy,
5. rozumienie obowiązujących je norm, a więc i tego, za co jest nagradzane i karane,
6. rozumienie i stosowanie norm społecznych, które są ogólnie akceptowane,
7. używanie zwrotów grzecznościowych,
8. umiejętność dzielenia się,
9. umiejętność ustępowania,
10. udzielenie z własnej woli pomocy osobie, która jej potrzebuje.

Ponadto dziecko powinno rozumieć zakazy i nakazy społeczne – na przykład konieczność przechodzenia przez jezdnię wyłącznie po pasach, ustąpienia miejsca starszej osobie w środkach komunikacji miejskiej itp. Ważne jest również, by wiedziało, z czym wiąże się nauka szkolna (konieczność siedzenia w ławce, mniej zabawy, inny rozkład dnia, więcej obowiązków, zadania domowe itd.) oraz godziło się z tą zmianą i akceptowało nowy stan rzeczy.

Nauczyciel w przedszkolu ma do dyspozycji "Skalę gotowości szkolnej" opracowaną przez Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Warszawie. Jest to arkusz zawierający wszystkie podstawowe umiejętności i zakres wiedzy z różnych dziedzin życia, którą powinno posiadać dziecko, zanim rozpocznie naukę w szkole. Rzetelnie przeprowadzone badania dostarczą nauczycielowi wiedzy o stopniu gotowości szkolnej dziecka, która jest opisana w dokumencie wydawanym rodzicom do końca kwietna każdego roku szkolnego.

Dla rodziców wynik diagnozy przedszkolnej jest o tyle ważny, że może podpowiedzieć im, jak wspierać swe pociechy w ich rozwoju. Rodzic ma prawo spytać nauczyciela o to, jakie umiejętności i zakres wiedzy dziecko opanowało, jakie pojawiają się trudności i jak sobie z tym radzić.

Obserwacja i ćwiczenia z dzieckiem w domu

Jako rodzice możemy prowadzić obserwację własnych dzieci w zakresie samodzielnych umiejętności oraz posiadanej wiedzy o świecie. Musimy jednak pamiętać, by oceniać dziecko OBIEKTYWNIE i ZGODNIE ZE STANEM FAKTYCZNYM, co jest oczywiście z samego założenia trudne. Jeśli nasza ocena nie będzie obiektywna, możemy skazać dziecko na niepotrzebne stresy czy stany lękowe, a w konsekwencji doprowadzić nawet u niego do powstania fobii szkolnej, która jest już jednostką leczoną przez psychologów i uznaną za jedną z najczęstszych i najpoważniejszych przyczyn niepowodzeń szkolnych.

Lista umiejętności 5- i 6-latka:

• jest ciekawy świata, zainteresowany tym, co go otacza: bada przedmioty, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk, eksperymentuje, chętnie rozwiązuje zagadki, często zadaje pytania;
• posiada umiejętność klasyfikowania i szeregowania przedmiotów, obrazków itp.: potrafi grupować przedmioty według różnych kryteriów, wymienia pory roku, związane z nimi zabawy dzieci i zjawiska przyrody;
• potrafi wstawić przedmiot w odpowiednie miejsce w już ułożonym szeregu;
• posiada umiejętność słownego porozumiewania się: mówi w sposób zrozumiały dla innych, np. o swoich potrzebach; używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie;
• potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową, często zadaje pytania;
• posiada umiejętność kontaktowania się z rówieśnikami: zwraca uwagę na dzieci, przewiduje ich zachowania, zaprasza do zabaw i rozmów, pomaga innym spontanicznie lub na prośbę kolegi czy koleżanki;
• jest samodzielny: sam podejmuje próby radzenia sobie z trudnością, wykazuje inicjatywę, wypróbowuje różne sposoby działania, jest zainteresowany osiągnięciem celu, stara się dokończyć pracę, okazuje radość z uzyskanego wyniku;
• podejmuje uczenie się pod kierunkiem dorosłej osoby: potrafi zapamiętać i wykonać polecenie, często zadaje pytania;
• jest sprawny pod względem ruchowym i manualnym: sprawnie łapie i odrzuca piłkę, buduje z drobnych klocków, lepi figurki z plasteliny, prawidłowo trzyma ołówek (chwyt, napięcie mięśni), posługuje się prostymi narzędziami;
• interesuje się czytaniem, pisaniem i matematyką, a także książkami dla dzieci; słucha, ogląda i potrafi skupić uwagę przez odpowiednio długi czas;
• umie opowiedzieć obrazkową historyjkę, rozumie sens umownych znaków, używa ze zrozumieniem słów wykraczających poza bezpośrednie doświadczenie,
• układa układanki, puzzle,
• dzieli zdanie na wyrazy (potrafi np. wyklaskać odpowiednią ich liczbę),
• dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby w wyraz, zna i stosuje liczebniki porządkowe, dodaje i odejmuje "konkretne" przedmioty czy liczmany.

Ćwiczenia rodziców z dzieckiem w domu powinny obejmować wszelkie aspekty działalności i rozwoju dziecka przydatne w okresie nauki szkolnej. Wszystkie muszą być prowadzone systematycznie, a jednocześnie posiadać przede wszystkim formę zabawy. Należy uwzględnić w nich możliwości dziecka i pamiętać, by nie narzucać mu zbyt dużej dyscypliny, bo możemy osiągnąć efekt odwrotny do zamierzonego, czyli zrazić je do szkoły. Wykorzystujmy okazje, które zdarzają się w czasie codziennych zajęć i działalności dziecka w domu. Uczmy je niejako "przy okazji". Ważne też, by nie oczekiwać szybkich rezultatów i natychmiastowych postępów.

Istotne jest również urozmaicanie działalności dziecka i stawianie mu zadań różnorodnych, które podniosą atrakcyjność nauki i zachęcą do starań. Nagradzajmy postępy i nie krytykujmy braków czy porażek – działamy po to, by dziecko czegoś nauczyć i wydobyć z niego potencjał, jakim dysponuje w sposób naturalny. Zaangażujmy dziadków i rodzeństwo – wspólna zabawa, skierowana na doskonalenie umiejętności i wzbogacanie wiedzy dziecka, przyniesie najlepsze efekty.

Propozycja dla rodziców – "Test domowy gotowości szkolnej"

Umiejętności	posiada	nie posiada
Skupia się na wykonywanej czynności.
Uważnie słucha.
Dostrzega, rozpoznaje i rozróżnia dźwięki dochodzące z otoczenia.
Próbuje wyjaśnić obserwowane zjawiska.
Przewiduje zachowania innych dzieci.
Podejmuje próby samooceny, dużo mówi o sobie.
Zna pory roku i związane z nimi zjawiska.
Zna poszczególne dni tygodnia.
Rysuje po śladzie, wypełnia kontury, przerysowuje szlaczki i proste figury geometryczne, rysuje szlaczki literopodobne.
Prawidłowo spostrzega, dostrzega różnice i podobieństwa na obrazkach.
Dzieli zdanie na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby i łączy sylaby w wyraz.
Prawidłowo trzyma kredkę, ołówek, nożyczki.
Układa i opowiada historyjki obrazkowe.
Opowiada historyjki pełnymi zdaniami.
Zapamiętuje krótkie teksty (wiersze, piosenki).
Potrafi umieścić nowy obiekt w już ułożonym szeregu, zna i stosuje liczebniki porządkowe.
Rozróżnia stronę lewą i prawą.
Określa położenie przedmiotów względem siebie.
Potrafi ciąć nożyczkami według wytyczonej linii prostej i krzywej.
Rysując postać ludzką, nie omija szczegółów i zachowuje proporcje.
Potrafi samo zawiązać sznurowadła i zapiąć guziki.
Kończy rozpoczętą pracę.

Oceniajmy obiektywnie
Aby uznać, że dziecko osiągnęło dojrzałość szkolną, musimy pamiętać, by przy interpretacji wyników testu:

• oceniać umiejętności dziecka i jego wiedzę OBIEKTYWNIE – albo dziecko coś potrafi, albo nie potrafi, i nie dyskutujemy z faktami;
• nie stosować "magicznego myślenia" – zanim pójdzie do szkoły, nauczy się tego;
• oceniać sposób wykonania zadania, inaczej mówiąc – stopień samodzielności, im bardziej samodzielnie, tym lepiej;
• zwracać uwagę na czas wykonania zadania, liczbę pomyłek lub ewentualnych podpowiedzi z zewnątrz;
• oceniać nie tylko wymierne efekty pracy w postaci rysunku, ale także stosunek dziecka do zadania (czy wykonuje je chętnie, jak dużo czasu musi na to poświęcić, po jakim czasie się nudzi i nie skupia już na zadaniu; czy na niepowodzenie reaguje płaczem, czy podejmuje kolejną próbę);
• odpowiedzieć sobie na pytania: czy zakres wiedzy, jaką prezentuje dziecko, jest tylko na poziomie podstawowym, czy dziecko potrafi rozszerzyć zagadnienie lub czy interesuje się nim, czy potrafi poprawnie opowiedzieć o tym, co robi, i zna cel swojej pracy, i czy potrafi ją doprowadzić do końca (dotyczy to każdej umiejętności, jaką powinno opanować dziecko).
• Im więcej pozytywnych odpowiedzi uzyskamy, tym poziom rozwoju i przygotowania dziecka do szkoły jest lepszy. Jednak powinniśmy ocenić pozytywnie minimum ľ (nieczytelny znak) odpowiedzi i umiejętności, by w ogóle brać pod uwagę rozpoczęcie przez dziecko wcześniejszej nauki w szkole. Oczywiście efekty, jakie widzimy i oceniamy, musi dziecko osiągać jak najbardziej samodzielnie i bez dodatkowych wskazówek czy pomocy z naszej strony.

Pamiętajmy! W szkole uczą się dzieci nie rodzice! Nas tam nie będzie! Dziecko musi być odpowiednio przygotowane, samodzielne i szczęśliwe w szkole!