„Dziecko nieśmiałe w grupie przedszkolnej”

 

„Dziecko nieśmiałe i zamknięte w sobie jest nie dlatego, że jest mu z tym dobrze, lecz dlatego, że ucieka przed światem, który jest dla niego obcy i groźny”

 

Obok dzieci, które z dużą łatwością  i swobodą nawiązują szybko kontakty społeczne w grupie przedszkolnej, spotykamy również takie, których zachowanie ulega widocznej dezorganizacji. Są to dzieci nieśmiałe. Początkowo nie zauważa się ich, bo są ciche, grzeczne spokojne. Dopiero później dostrzega się, że stoją na uboczu, są bierne wobec rówieśników i jakichkolwiek zachęt ze strony nauczyciela. Ze względu na przejawianą przez dzieci skłonność do izolacji, unikania kontaktów z innymi dziećmi oraz tzw. „zamykanie się w sobie” w mowie potocznej nazywa się je: samotnikami, odludkami itp. Dzieci te często przejawiają bierność społeczną i określa się je jako asteniczne, zahamowane.

Odwołując się do literatury można globalnie ująć iż zahamowanie psychoruchowe występuje jako jeden z syndromów nieśmiałości. Wg. M. Chłopkiewicz, dzieci zahamowane psychoruchowo można podzielić na cztery grupy:

- pierwsza grupę tworzą dzieci, których charakteryzuje przesadna skrupulatność, staranność w wykonywaniu działań. Niepewność wobec swoich umiejętności wpływa na stany emocjonalne w trakcie wykonywania zadania. Sprawiają wrażenie nieustannie napiętych i niespokojnych. Stronią od nowych osób, nowych sytuacji, ponieważ powodują one, że dzieci stają się ciche i lękliwe. Zazwyczaj bardzo silnie związane z matką.

- drugą grupę charakteryzują dzieci określane jako „uległe”. Są również małomówne, grzeczne, posłuszne. ich nieśmiałość i lękliwość widoczna jest szczególnie w kontaktach z osobami dorosłymi.

- trzecią grupę stanowią dzieci, które charakteryzują się biernością w domu jak i w szkole. Mają poczucie niskiej wartości, nie wierzą we własne siły i umiejętności. Są płaczliwe, apatyczne, powolne, przygnębione. Bardzo mocno reagują na przejawy dezaprobaty i odrzucenia ze strony innych.

- czwarta grupa to dzieci „asteniczne – nadwrażliwe”, które są zazwyczaj  bardzo skryte, które nie uzewnętrzniają swoich uczuć i najlepiej czuja się we własnym towarzystwie.

Zdaniem A. Lewickiego, omawiając jeden z typów dziecka trudnego – typ dziecka nieśmiałego, cichego lub przewrażliwionego można powiązać jego właściwości psychiczne z osłabieniem układu nerwowego, którego czynność szybko ulega zahamowaniu.

Rozważając problem dzieci nieśmiałych możemy uznać go jako przypadłość, która pociąga za sobą całą gamę skutków. Nieśmiałość stanowi przyczynę problemów w sferze społecznej , utrudniając kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję , jest przyczyną bierności oraz odizolowywania się. Powoduje szereg zakłóceń w sferze poznawczej, zaburzając percepcję, utrudniając koncentrację i myślenie. Zaś  sferze emocjonalnej wyzwala objawy lękliwości i poczucia zagrożenia. Dziecko nieśmiałe widzi bardzo zniekształcony obraz świata i samego siebie. Wykazuje się niską samooceną i poziomem samoakceptacji. Nieśmiałości dziecka towarzyszą także objawy fizjologiczne tj. trudności mowy i oddychania, niezręczność ruchów, nadmierne pocenie się, suchość w ustach, zmęczenie, bladnięcie lub czerwienienie się.

Dziecko nieśmiałe w grupie przedszkolnej :

- rzadko inicjuje zabawy lub bierze w nich udział,

- nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami w grupie i w przedszkolu,

- lubi przebywać i bawić się sam lub z wyimaginowanymi kolegami,

- rzadko ukazuje swoje uczucia, w większości są one negatywne,

- ma mało wyrazistą mimikę, rzadko się śmieje,

- ma trudności z wyrażeniem tego co myśli i czuje.

Pojawienie się dziecka nieśmiałego w grupie przedszkolnej powinno skłonić nauczyciela  do opracowania odpowiednich działań w celu rozbudzenia jego aktywności społecznej:

 

1. Nieodzownym elementem będzie prawidłowa postawa nauczyciela zapewniająca dziecku   poczucie bezpieczeństwa, która ukształtuje pozytywny stosunek do przedszkola.
2. Pomoc dziecku w znalezieniu swojego miejsca w grupie poprzez wykorzystanie metod wychowawczych i zabawy integrujące grupę.
3. Stworzenie bezpiecznego środowiska przedszkolnego.
4. Wspieranie w działaniach rozwijających umiejętności komunikacyjne z rówieśnikami i dorosłymi.
5. Systematyczna współpraca z rodziną dziecka.
6. Powierzanie dziecku odpowiedzialnych funkcji w grupie np. dyżury.
7. Wdrażanie działań mających na celu podniesienie samooceny.
8. Nagradzanie dziecka na forum grupy za wykonane zadania.

 

 

 

 

Jak rodzice mogą pomóc nieśmiałemu dziecku?

Pewnie niektórzy rodzice powiedzą, że nieśmiałość ich dziecka nie jest taka straszna, nie przeszkadza im za bardzo, kochają je takim, jakie ono jest itd. Myślę, że taka postawa rodziców jest bardzo potrzebna dzieciom.  Warto tylko jeszcze zwrócić uwagę na to, czy nieśmiałość nie okrada dziecka z możliwości życiowych. I chociaż wiele dzieci wyrasta z nieśmiałości, te które stają się nieśmiałymi dorosłymi tracą chyba zbyt wiele. Co zatem mogą zrobić rodzice?

Przyjrzyj się specyfice nieśmiałości swojego dziecka:
Zwróć uwagę, czy twoje dziecko jest nieśmiałe w kontakcie z  jedną osobą czy w grupie; czy tylko w nowych, nieznanych czy wszystkich sytuacjach społecznych; czy dziecko ma zahamowania tylko w bardzo określonych sytuacjach (np. telefonowanie, jedzenie w miejscu publicznym, zabawa) czy we wszystkich. Zbadanie specyfiki trudności społecznych dziecka pozwoli określić, jakich umiejętności powinno ćwiczyć.

Modeluj pewność siebie w sytuacjach społecznych
Modelowanie to najbardziej naturalny sposób uczenia się u dzieci. Zatem: 
1) Pierwszy mów: „Dzień dobry” znajomym i przedstawiaj się; 
2) Bądź przyjazny do ludzi; 
3) Praw innym komplementy; 
4) Pomagaj innym, gdy widzisz taką potrzebę; 
5) Podejmuj ryzyko i komentuj, jak to ważne (np. „Myślałam, że będzie trudniej”, „Myślałem, że pójdzie mi lepiej, ale przynajmniej wiem co robić następnym razem”); Wszystko to jest trudniejsze, gdy rodzice są nieśmiali (szanse 50%);

Ćwicz w domu sytuacje społeczne trudne dla dziecka (uścisk ręki, patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi, przedstawianie się itp.)

Unikaj
1) Publicznego ośmieszania dziecka; 
2) Publicznego krytykowania ludzi; 
3) Poniżania siebie, gdy ci coś nie wyjdzie; 
4) Poniżania dziecka, gdy mu coś nie wyjdzie;

Ucz umiejętności społecznych jak najwcześniej;
1) Organizuj spotkania z innymi dziećmi w domach; 
2) Ucz, jak wchodzić w grupę i jak z niej wychodzić; 
3) Tłumacz, na czy polega przyjaźń; 
4) Całą rodziną ćwiczcie bycie w dobrym kontakcie (uśmiechanie się, komplementowanie wzajemne, uściski rąk); 
5) Proponuj zabawy w ćwiczenie zachowań społecznych poza domem, np w proszenie o pomoc w sklepie, pytanie o drogę, zakupy w lokalnym sklepie, uśmiechanie się do ludzi, mówienie „dzień dobry” itp.  
Warto zwrócić uwagę, jaką zmianę może przynieść dziecku nauczenie go tak prostego zachowania jak uśmiechanie się!

Ucz, że istnieje więcej niż jeden sposób patrzenia na sprawy, więcej niż jedno rozwiązanie problemu;
1) Porażka uczy, czego mamy nie robić, by osiągnąć to, co chcemy.  
2) Ucz dziecko poszukiwania rozwiązań, aż znajdzie właściwe (ćwicz w sytuacjach życia codziennego).

Zachęcaj do zmian małymi kroczkami;
Duże kroki mogą bardzo zniechęcić nieśmiałych. Metoda głębokiej wody (np. wysłanie dziecka na obóz) jest dobra tylko wtedy, gdy jesteś pewny pozytywnego rezultatu.  Gdy nie – pozwól dziecku wchodzić wolno!
Najpewniejszym sposobem pokonania nieśmiałości u dzieci jest pozwolenie im na robienie tak małych kroczków, by częściej doświadczały sukcesu niż porażki, a jest to najbardziej prawdopodobne w zadaniach, w których są dobre.

Pomóż dziecku odkryć zdolności i umiejętności, które czynią go wyjątkowym;
Rozpoznaj zdolności dziecka – najpierw te, które może realizować w samotności. Następnie, stopniowo, pozwól mu się wykazać najpierw w gronie wspierających dorosłych, a potem wśród rówieśników;

Pomóż dziecku nauczyć się radzić sobie z emocjami;
Oczywiście, że należy okazać wsparcie dziecku, gdy mu ciężko, ale warto pamiętać, że im więcej uwagi poświęcamy zachowaniu, tym bardziej je wzmacniamy. Ucz zatem również, że trudne uczucia, jak porażki – to źródło naszej edukacji.

Ucz tolerancji i szacunku dla innych;
Nieśmiałe dzieci są zwykle bardzo krytyczne wobec siebie i innych. Dlatego pokazuj, że ludzie nie muszą być idealni, by być wartościowymi. Im więcej okazujesz wyrozumiałości w stosunku do innych, tym bardziej dzieci będą wyrozumiałe wobec siebie... (i ciebie).

Rozumie używaj etykietki „nieśmiały”
1) Zawsze łącz nieśmiałość z czymś pozytywnym („Jesteś nieśmiałym dzieckiem, jak wielu wybitnych ludzi – Einstein, Kidman, Hanks, J. Roberts); 
2) Nie używaj nieśmiałości, jako wymówki dla dziecka, by nie musiało próbować; 
3) Podkreślaj inne ważne cechy dziecka, w które naprawdę wierzysz 
4) Nie używaj etykietki, gdy nie jesteś absolutnie przekonany, że będzie to miało pozytywny efekt;

Zwróć się po profesjonalną pomoc, gdy uznasz, że jest to konieczne  lub gdy w rodzinie były przypadki zaburzeń lękowych, depresji czy uzależnień. Warto też pamiętać, że unikanie kontaktów z innymi jest charakterystyczne dla niektórych poważnych problemów psychicznych dzieci jak zespół Aspergera (całościowe zaburzenie rozwoju, przejawiające się m.in. brakiem zdolności do nawiązywania relacji społecznych, głównie z rówieśnikami), mutyzm wybiórczy (nie odzywanie się do nikogo najczęściej w szkole lub przedszkolu) czy dystymia (łagodniejsza, ale chroniczna forma depresji)

Jak nauczyciele mogą pomóc?

• Traktuj nieśmiałość jako dość powszechną cechę ludzi i wyrażaj się o niej tylko w pozytywnym kontekście;
• Nie zapominaj o istnieniu nieśmiałych dzieci w klasie, ale i nie wyróżniaj ich z uwagi na tę cechę;
• Daj nieśmiałemu dziecku zadania do wykonania, do których samo by się nie zgłosiło (np. wytarcie tablicy, zamknięcie klasy po lekcjach, rozdanie klasówek, zebranie informacji od innych uczniów w klasie na jakiś temat – stopniując w ten właśnie sposób, by umożliwić mu doświadczanie coraz większego poczucia kompetencji)
• Komentuj ich sukcesy i wywieś ich osiągnięcia;
• Pomóż dzieciom nauczyć się, jak inicjować kontakt z drugą osobą;
• Ucz rodziców, jak postępować z nieśmiałym dzieckiem;
• Nagradzaj nawet małe postępy;
• Zwracaj uwagę na dokuczanie nieśmiałym w grupie czy w klasie i natychmiast interweniuj.

 

 

Literatura:

1. M. Chłopkiewicz, Zaburzenia zachowania dzieci zahamowanych jako wyraz patologii osobowości w. Przyczyny i patomechanizmy zaburzeń rozwoju u dzieci. Warszawa 1975,

2. A. Lewicki, Jak powstają trudności wychowawcze. Warszawa 1970